Stel je voor dat je lichaam een intern veiligheidssysteem heeft. Het is er altijd, dag en nacht, en het bepaalt hoe je reageert op wat er om je heen gebeurt. Dit systeem wordt aangestuurd door je autonome zenuwstelsel. Volgens de Polyvagaaltheorie van Stephen Porges bestaat dit systeem uit drie hoofdreacties: de veilige modus waarin je je sociaal verbonden voelt, de vecht-of-vluchtstand bij gevaar, en een bevriezingsstand wanneer alles te veel wordt.
In een gezonde situatie schakelt je lichaam soepel tussen deze standen. Je voelt je veilig, kunt verbinding maken met anderen, en bij spanning kun je gepast reageren en daarna weer tot rust komen. Maar wat als je in je leven herhaaldelijk te maken hebt gehad met angstige, bedreigende of overweldigende ervaringen? Dan raakt dit veiligheidssysteem van slag.
Wanneer je zenuwstelsel te vaak of te langdurig in een stressstand blijft hangen, verandert de manier waarop je de wereld ervaart. Sommige mensen voelen zich voortdurend opgejaagd, gespannen of angstig — dit noemen we hyperarousal. Anderen trekken zich juist terug, voelen zich verdoofd of losgekoppeld van hun omgeving — dat is hypoarousal. Dit zijn beide overlevingsstrategieën van een lichaam dat niet zeker weet of het veilig is.
Het bijzondere aan de Polyvagaaltheorie is dat het deze reacties niet ziet als ‘verkeerd’ of ‘ziek’, maar als beschermingsmechanismen. Je lichaam doet precies wat het moet doen om je te beschermen. Alleen lukt het soms niet meer om terug te keren naar rust. En dat is waar veel mensen met trauma last van hebben: ze blijven vastzitten in een toestand van alertheid of verlamming, en kunnen daardoor moeilijk contact maken met zichzelf of met anderen.
Voor herstel is het daarom niet genoeg om alleen over trauma te praten. Eerst moet het lichaam opnieuw leren hoe veiligheid voelt. In therapie betekent dit vaak dat je samen met een hulpverlener werkt aan het reguleren van je zenuwstelsel. Dat kan door middel van ademhalingsoefeningen, beweging, veilige verbindingen met anderen of lichaamsgerichte oefeningen die je helpen om weer in het hier en nu te komen.
Pas als er weer een gevoel van veiligheid ontstaat, wordt het mogelijk om dieper naar de traumatische ervaringen te kijken — zonder overweldigd te raken. Op die manier biedt de Polyvagaaltheorie een hoopvolle en mensgerichte benadering: het gaat niet alleen om begrijpen wat er mis ging, maar vooral om opnieuw leren hoe je lichaam rust, verbinding en veiligheid kan ervaren.
